Elektronik Defter Genel Tebliği (Sıra No: 1)’de Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ (Sıra No: 5)’ kapsamında Derneklerin E-Defter Tutmasının Değerlendirilmesi
Derneklerin tutacakları mali defterlere ilişkin usul ve esaslar 5253 sayılı Dernekler Kanunu’nun 11 inci maddesinde dernekler tarafından tutulacak defter ve kayıtlar ile ilgili usul ve esaslar yönetmelikle düzenleneceği belirtilmiştir. Dernekler Yönetmeliği’ nin Defter tutma esasları başlıklı 31 inci maddesinde Dernekler işletme hesabı esasına göre defter tutacakları, ancak kamu yararına çalışma statüsü bulunan dernekler ile yıllık brüt gelirleri 2024 yılı için 7.216.995,00 Türk Lirasını aşan dernekler takip eden hesap döneminden başlayarak bilanço esasına göre defter tutacakları belirtilmiştir. Aynı yönetmeliğin Tutulacak defterler başlıklı 32 nci maddesinin “b” bendinin ikinci fıkrasında ise “2) Yevmiye Defteri ve Büyük Defter: Bu defterlerin tutulma usulü ile kayıt şekli Vergi Usul Kanunu ile bu Kanunun Hazine ve Maliye Bakanlığına verdiği yetkiye istinaden yayımlanan Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğleri esaslarına göre yapılır.
Yukarıda sayılan defterlerden yevmiye defteri, büyük defter ve tutulması durumunda envanter defteri bu Yönetmelik hükümlerine aykırı olmamak şartı ile elektronik ortamda tutulmalarına ilişkin Hazine ve Maliye Bakanlığı ile Ticaret Bakanlığınca çıkarılan tebliğlerde belirtilen usul ve esaslar çerçevesinde, diğer defterler ise Bakanlıkça oluşturulan veya izin verilen yazılımlar kullanılarak elektronik ortamda da tutulabilir.” Şeklinde düzenlemeye yer verilmiştir.
Dernekler Yönetmeliği; 33 üncü maddesinde kayıt usulünden, 34 üncü maddesinde kayıt zamanından ve 36 ncı maddesinde ise defterlerin tasdikinden bahsetmiş olup, 213 sayılı Vergi Usul Kanunu hükümlerinden ayrı düzenlemelere yer vermiştir.
İçişleri Bakanlığı tarafından defterlerde bulunması gereken bilgiler ile bu defterlerin şekli hakkında tebliğler yayımlanmış ancak konumuz hakkında bir tebliğ yayımlanmamıştır.
213 sayılı Vergi Usul Kanunu’ nun Defter tutacaklar başlıklı 172 nci maddesinde defter tutacakları sayma yöntemi ile belirtmiş maddeye göre; 1. Ticaret ve sanat erbabı, 2. Ticaret şirketleri, 3. İktisadi kamu müesseseleri, 4. Dernek ve vakıflara ait iktisadi işletmeler, 5. Serbest meslek erbabı, 6. Çiftçiler olarak saymıştır. Maddenin son fıkrasında dernek ve vakıflara ait iktisadi işletmeler defter tutma bakımından tüccarların tabi oldukları hükümlere tabi olduklarını belirtmiş ancak Dernekleri kapsamı dışında bırakmıştır. Aynı Kanunun İstisnalar başlıklı 173 üncü maddesinde defter tutma mecburiyeti uygulanmayacakları sıralanmış burada derneklere yer verilmemiş olup, dernek ve vakıflara ait iktisadi işletmelere yer verilmiştir. Maddenin son fıkrasında ise, istisna hükümlerinin gelir veya kurumlar vergilerinden muaf olmakla beraber diğer vergilerden birine tabi olan ve bu vergileri götürü usulde tespit edilmeyen mükelleflerin muaf olmadıkları vergiler için tutacakları defterleri kapsamadığı belirtilmiştir.
6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’ nun Tüzel kişiler başlıklı 16 ncı maddesinde Derneklere ait ticari işletmeler tacir olarak sayılmasına rağmen dernekler tacir olarak sayılmamıştır. Aynı Kanunun Defter tutma yükümlülüğü başlıklı 64 üncü maddesinde de derneklere yer verilmemiştir.
Hazine ve Maliye Bakanlığı ile Ticaret Bakanlığı tarafından düzenlenen 8 Kasım 2024 tarih ve 32716 sayılı Resmî Gazete’ de yayımlanarak yürürlüğe konulan Elektronik Defter Genel Tebliği (SIRA NO: 1)’ nde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ (SIRA NO: 5)’ ile bilanço esasına göre defter tutmak zorunda olan mükellefler ile ihtiyari olarak bilanço esasına göre defter tutmayı tercih eden mükellefler içinde e-defter tutma zorunluluğu getirilmiştir.
13 Aralık 2011 tarih ve 28141 sayılı Resmî Gazete’ de yayımlanarak yürürlüğe konulan Elektronik Defter Genel Tebliği (SIRA NO: 1) ile 19 Ekim 2019 tarih ve 30923 sayılı Resmî Gazete’ de yayımlanarak yürürlüğe konulan Elektronik Defter Genel Tebliği (Sıra No: 1)’nde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ (SIRA NO: 3) de e defter “e-Defter, şekil hükümlerinden bağımsız olarak Vergi Usul Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu hükümleri gereğince tutulması zorunlu olan defterlerde yer alması gereken bilgileri kapsayan elektronik kayıtlar bütünü” şeklinde tanımlanmıştır. Tanımda “şekil hükümlerinden bağımsız olarak” ifadesine yer verilmiş olup Vergi Usul Kanunu ve Türk Ticaret Kanununa sadece şekil olarak tabi olmayan esasa ilişkin de tabii olanlardan bahsedilmiştir.
Dernekler Yönetmeliği 32 inci maddesinde Vergi Usul Kanunu’ na yapılan atıf Vergi Usul Kanunu’ nun dernekleri kapsamaması nedeniyle bir ayağı boşta kalmış olup, Derneklerin mali defterleri bu kanun kapsamında Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından yayımlanan Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğleri esaslarına göre tutulacaktır.
Sonuç olarak; Dernekler, 213 sayılı Vergi Usul Kanunu ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’ nu kapsamı dışında tutulmuş olması, 5253 sayılı Dernekler Kanunu’nun özel nitelikte bir kanun olması, bu kanunun uygulanmasına ilişkin usul ve esasları düzenleyen Dernekler Yönetmeliğinin dernekler tarafından tutulan defterlere ilişkin usul ve esasları düzenlemesi, Yönetmelik tarafından Vergi Usul Kanunu’na yapılan atfın şekil yönünden yapılması nedeniyle derneklerin e defter tanımının dışında kalması, ayrıca Dernekler Yönetmeliğinde elektronik ortamda tutulacak defterlerin zorunlu olmadığı ihtiyari olduğu belirtilmesi nedeniyle, Hazine ve Maliye Bakanlığı ile Ticaret Bakanlığı tarafından düzenlenen 8 Kasım 2024 tarih ve 32716 sayılı Resmî Gazete’ de yayımlanarak yürürlüğe konulan Elektronik Defter Genel Tebliği (SIRA NO: 1)’ nde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ (SIRA NO: 5)’ ile bilanço esasına göre defter tutmak zorunda olan mükellefler ile ihtiyari olarak bilanço esasına göre defter tutmayı tercih eden mükellefler içinde e-defter tutma zorunluluğunun dernekleri kapsamadığı, derneklerin e defter tutma zorunluğunun bulunmadığı değerlendirilmiştir.